Rola anonimowości w komunikacji internetowej

Jak pisał Oskar Wilde: Człowiek jest najmniej sobą, kiedy przemawia we własnym imieniu. Daj mu maskę, a wtedy powie ci prawdę. (Man is least himself when he talks in his own person. Give him a mask, and he will tell you the truth; 1891). Żeby uświadomić sobie jak bardzo anonimowość ma wpływ na wyrażane przez nas opinie musimy cofnąć się w czasie o kilkadziesiąt lat do roku 1969, w którym Philip George Zimbardo przeprowadził badanie właśnie na ten temat.

Uczestnicy eksperymentu zostali podzieleni na dwie grupy. Wyłącznie przedstawicieli jednej z nich ubrano w szaty z obszernymi kapturami, które gwarantowały im nierozpoznawalność. Skłaniało ich to do wygłaszania mniej popularnych wypowiedzi.

Co cechuje komunikację internetową?

pozorna anonimowość,
redukcja informacji przekazywanych za pomocą kanału niewerbalnego,
obecność „sieciowej publiczności” (rozmówca często nie jest w stanie określić liczby odbiorców swoich komunikatów),
synchroniczność (komunikacja w tym samym czasie),
asynchroniczność komunikacji (komunikaty przekazywane z opóźnieniem).

Komunikacja elektroniczna to przede wszystkim także komunikacja tekstowa, język to podstawowy sposób porozumiewania się internautów.

Zjawisko deindywidualizacji i formy anonimowości

Badanie Zimbard dotyczyło procesu tzw. deindywiduacji, czyli zjawiska zagubienia się w tłumie (Gustaw Le Bon). Zjawisko polega na tym, że samoświadomość podmiotu oraz obawa przed reakcją innych zostają osłabione przez pewne czynniki. Na istotną rolę anonimowości w procesie komunikacji międzyludzkiej poprzez internet zwrócili także uwagę Hayne i Rice, wyznaczając dwie jej formy:

anonimowość społeczna – oznacza niezdolność do identyfikacji jednostki na skutek braku widoczności cech osobowościowych, tj. wyglądu, głosu, charakterystycznych gestów.
anonimowość techniczna – koncentruje się na braku informacji jednoznacznie identyfikujących jednostkę pod postacią numerów dokumentów, danych osobowych, adresu zamieszkania i zameldowania, daty urodzenia, numeru telefonu, adresu IP.

Brak zahamowań przejawiany w cyberprzestrzeni wynika często ze złudnego poczucia anonimowości będącym w istocie efektem elastyczności związanej z możliwością kreowania swojej tożsamości (identity flexibility) podczas tego typu komunikacji. Komunikacja przez komputer (Computer Mediatel Communication- CMC) to model komunikacji, w której osoby porozumiewają się za pomocą technologii komunikacyjnych wspomaganych komputerowo, charakteryzuje się w związku z tym także pewnymi ograniczeniami wynikającymi z mniejszej możliwości przekazywania komunikatów niewerbalnych.

Przedstawianie siebie w sieci

możliwość podszywania się pod inne osoby,
możliwość pozostania całkowicie anonimowym,
możliwość przedstawienia się w rzeczywistym świetle,
możliwość zafałszowania prawdy o sobie,
możliwość przedstawienia częściowej prawdy o sobie,
możliwość kreaowania swojej tożsamości.

Jan Grzenia wyróżnia dwa typy anonimowości w komunikacji elektronicznej stanowiące rozróżnienie od anonimowości w realnym świecie:

anonimowość pełna – użytkownicy nie ujawniają swojej tożsamości;
anonimowość częściowa/ pseudoanonimowość – użytkownicy unikają tylko podania najistotniejszych cech o sobie (np. imię i nazwisko) często używając pseudonimu.

Co daje poczucie anonimowości w internecie?

Dzięki anonimowości uwaga społeczeństwa zostaje zwrócona na treść przekazu bez odniesienia do postaci autora i bez poczucia przez niego odpowiedzialności za wysyłany komunikat.

M. Więckiewicz wyróżnia trzy perspektywy, które precyzują zjawisko anonimowości w sieci:

poczucie nadawcy, że jest nieidentyfikowany przez odbiorcę oraz związaną z tym mniejszą odpowiedzialność za słowo i charakter procesu komunikacji ze strony nadawcy;
pojmowanie sieci jako wirtualnej przestrzeni stojącej w opozycji do rzeczywistości, w której użytkownicy mają poczucie kontrolowania procesu komunikacji, a tym samym możliwości zakończenia w momencie wylogowania lub kliknięcia ikony „zamknij”;
brak odczuwania fizycznej obecności innych internautów, z którymi użytkownik się komunikuje, co wpływa na jego zachowanie i stan wewnętrzny.

Poczucie anonimowości a rozhamowane zachowanie w sieci

Opis procesów zachodzących w realnym życiu można w zasadzie przenieść do świata cyberprzestrzeni. W klasycznym ujęciu koncepcja deindywidualizacji odnosi się do zachowań człowieka w tłumie. Użytkowników internetu można w odniesieniu do koncepcji Le Bona nazwać tłumem. Jedną z najistotniejszych tez stawianych przez Gustawa Le Bona dotyczących funkcjonowania człowieka w tłumie jest zanikanie świadomości własnego „ja”i podporządkowanie uczuć i myśli pewnemu kierunkowi. Autor zwraca uwagę na posiadanie przez tłum czegoś na kształt duszy zbiorowej, co każe ludziom inaczej myśleć, dzia- łać i czuć niż miałoby to miejsce u każdej jednostki z osobna bez względu na jej charakter, poziom inteligencji czy sposób życia. Przyczyn różnic w zachowaniu jednostki samodzielnej i jednostki w tłumie autor upatruje w ludzkiej podświadomości i podobieństwie ludzkich charakterów.

Deindywidualizacja jednostki rozumiana jest więc jako upust tych uczuć, myśli i zachowań, które z pewnością byłyby stłumione działając w pojedynkę pod wpływem liczebności zgromadzenia. Zachowanie człowieka ulega w takiej sytuacji rozhamowaniu (utrata kontroli nad własnym zachowaniem) . Komunikacja zapośredniczona może więc na jednostkę działać wyzwalająco spod presji społecznej odpowiedzialności podobnie jak tłum z teorii Le Bona.

W badania prowadzonych przez psychologów społecznych w 1970 roku mechanizmy rozhamowania przejawiały się jako większa skłonność do zadawania innym bólu przez osoby przekonane o swojej anonimowości. Rozhamowane zachowanie może być też wynikiem zwiększonej świadomości własnego ja, wywołanego samotnym przebywaniem przed ekranem komputera a także pozostawania nieidentyfikowalnym przez innych użytkowników (J. Suler).

A. N. Joinson wskazuje badania, które potwierdziły, że konfrontując rzeczywiste sytuacje z wirtualnymi wyższy poziom „wyzwolenia słownego” ukazał się w grupach komunikujących się przez komputer.

Literatura:

Jacek Pyżalski – Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży
A. N. Joinson – Przyczyny i skutki rozhamowanego zachowania w Internecie