Tajemnicze dopiski przy szkolnym wypracowaniu – czym jest norma językowa, uzus i błąd językowy?

Nie musimy znać definicji uzusu lub normy językowej, żeby chociaż intuicyjnie określić czym jest błąd językowy. Każdy z nas niejednokrotnie spotkał się z tym pojęciem, na własne uszy usłyszał i na własne oczy zobaczył. Czasami też sami je popełniamy na szybko opowiadając, że poszłem i gdzieś weszłem, a potem w każdym bądź razie nie było nic do roboty to  przełanczałem sobie kanały w telewizji…

Błędy językowe, innowacje, zapożyczenia

Na to jak mówimy i jak piszemy wpływają różne czynniki. To jak mówią nasi bliscy, potoczna mowa słyszana w odbiorniku radiowym, lub telewizji, a nawet czytana w prasie lub internecie – to wszystko sprawia, że stopniowo oswajamy błędy językowe zapraszając je do naszego codziennego języka.

Co ciekawe, cały język polski (nie tylko nasz prywatny) ulega takim zmianom. Na stałe zadomawiają się w nim liczne zapożyczenia i innowacje. Czytaj więcej o tym czym jest innowacja językowa.

Błąd językowy i kryterium oceny językowej

Nazwanie danej formy językowej błędną wymaga głębszego zastanowienia. Najpierw powinniśmy odnieść ją do konkretnego kryterium oceny językowej. Najważniejszymi z nich są:

• historyczne,
• narodowe,
• aurorytetu kulturalnego,
• uzualne, logiczne,
• estetyczne, etyczne,
• ekonomiczności.

„Błąd językowy to nieświadome odstępstwo
od obowiązującej, skodyfikowane normy językowej.
Narusza kryteria oceny językowej.”

Poniżej przedstawiam Wam główną klasyfikację błędów językowych wraz z odpowiadającymi im skrótami, które mogą pojawić się na marginesach Waszych wypracowań. Zaglądajcie do artykułu co jakiś czas poszczególne podpunkty będą linkowane w formie odnośników do odrębnych artykułów.

Wymieniamy  dwa główne rodzaje błędów:

• zewnątrzjęzykowe,
• wewnątrzjęzykowe (systemowe i stylistyczne).

Błędy zewnątrzjęzykowe:

• ort. – błędy ortograficzne,
• graf. – błędy graficzne,
• int. – błędy interpunkcyjne.

Błędy wewnątrzjęzykowe:

• meryt. – błędy merytoryczne,
• rzecz. – błędy rzeczowe,
• log. lub meryt. – błędy logiczne,
• gram. – błędy gramatyczne,
• fl. – błędy fleksyjne,
• skł. – błędy składniowe,
• leksyk. – błędy leksykalne,
• fraz. – błędy frazeologiczne,
• słtw. – błędy słowotwórcze,
• fon. – błędy fonetyczne,
• styl. , stylist. – błędy stylistyczne.

Uzus i norma językowa

Wróćmy jednak do uzusu. Jest to zwyczaj używania form językowych, które są powszechnie używane i ogólnie przyjęte, choć nie zawsze aprobowane od strony normotwórczej. Prościej mówiąc: to za co dostalibyście po łapkach od Pani od polskiego, nie zawsze jest wielkim błędem w mowie codziennej – jest dopuszczalne i nie świadczy o Was zupełnie źle (no, może trochę).

Norma językowa jest natomiast zbiorem zasad językowych, które zostały ustalone między innymi przez: wydawnictwa, językoznawców, osoby publiczne (nie mylić z blogerami modowymi) i uznane przez społeczeństwo przez autorytatywne.

Normę podzielimy jeszcze na wzorcową i i użytkową. To daje nam margines na swobodę i niedbalstwo kiedy jesteśmy zmęczeni, lub roztargnieni. Podstawą tej drugiej jest norma potoczna. Wszyscy powinniśmy dążyć do osiągnięcia takiej sprawności językowej, która będzie nas zbliżała do ustalonych wzorców.

Wypracowania szkolne

W przypadku sprawdzania wypracowań sytuacja ma się nieco inaczej. Podejdźmy do języka uczniów jak do diamentu, który należy oszlifować. Właśnie takim szlifem są czerwone bazgrołki na Waszych marginesach. Nie ma tu miejsca na tolerancję, a otrzymany tekst jest czasem jak zaminowany poligon. Dopiski na marginesie Waszego wypracowania to nie złośliwość polonisty, ale troska o Waszą umiejętność posługiwania się poprawną polszczyzną.

Moim zdaniem …

normy językowe nie działają i nie będą działać w formie nakazów i zakazów. My – Polacy musimy sobie po prostu uświadomić, że poprawne mówienie jest fajne. Propagować to niezależnie od tego, czy jesteśmy osobami publicznymi, czy zwykłymi śmiertelnikami nie związanymi nawet  z blogosferą modową. W polskiej szkole panuje przekonanie, że tylko nauczyciele języka polskiego ponoszą odpowiedzialność za szlifowanie umiejętności kulturalnojęzykowych.

Choć w jakiejś części jest to prawdą to uczniowie posługują się językiem polskim na wielu przedmiotach. Wydaje mi się szczególnie ważne to, że niezależnie od egzaminów, kierunku studiów, lub drogi zawodowej, jaką wybierze w przyszłości uczeń, umiejętność poprawnego pisania i mówienia jest uniwersalna dla Wszystkich dziedzin nauki. Język zarówno pisany jak i mówiony dużo mówi o nas samych. Warto więc pielęgnować dobre nawyki bez względu na to czy uważamy się za umysły humanistyczne, czy ścisłe!

autorka