Świat przedstawiony w utworze literackim (lub filmie) i jego elementy (łopatologicznie)

Dość dosłownie brzmiący termin oznacza tyle ile z niego słychać. I naprawdę dla przeciętnego śmiertelnika właśnie tyle wystarczy. Świat przedstawiony jest bowiem całym światem, jaki został przedstawiony wewnątrz utworu literackiego. Jest nim całokształt zaprezentowanych w nim zjawisk takich jak czas akcji, miejsce akcji, bohaterów, zdarzenia, procesy życiowe, świat fizyczny. Głębiej rozumiejąc sens tego terminu docieramy jednak do ważnej kwestii jaką jest zamysł autora i to, że utwór literacki to nie dzieło przypadku.

Za twórcę tego terminu uważa się Romana Ingardena.

Świat przedstawiony to nie coś co „wpływa” do naszej wyobraźni od razu, ale coś co się rozwija. W definicji czytamy, że jest to suma wszystkich desygnatów, a więc rzeczy które w naszym realnym świecie są odnośnikami do tych przedstawionych przez słowa w świecie literackiej fikcji. Nasze wyobrażenia więc, które są budowane na bazie rzeczy które znamy ze świata namacalnego, rzeczywistego buduje wyobrażenie świata przedstawianego nam w sposób narastający, wraz z rozwojem akcji według kompozycji, która została nadana danemu dziełu literackiemu.

Autor książki „buduje” świat przedstawiony z materiału tematycznego, czyli takiego, który odnosi się do opisywanego miejsca, zdarzeń, konkretnej epoki, ludzi, emocji itp. Temat kształtuje i organizuje świat przedstawiony. Co to znaczy? Autor selekcjonuje ten materiał, interpretuje go niejako na nowo i konstruuje z niego zgodnie ze swoim artystycznym zamysłem nowy świat. Świat, który poznajemy z treści utworu literackiego. Co jest bardzo ważne dla uczniów na każdym etapie nauczania to to, by zapamiętać, że nie jest on tożsamy ze światem rzeczywistym, a jedynie pozostaje z nim w związku w mniejszym lub większym stopniu odpowiada jakiejś rzeczywistości ludzkiej.

Elementarną częścią świata przedstawionego są motywy, o których przeczytacie w oddzielnym wpisie.

Miejsce akcji lub przestrzeń

Miejsce akcji może być w utworze literackim określone z dokładnością co do kraju, miasta, ulicy, a nawet domu, lub zupełnie nieokreślone. Miejsce to może odwoływać się do miejsca rzeczywistego, lub być zupełnym tworem wyobraźni z wymyśloną nazwą. Akcja może rozgrywać się też w różnych miejscach. W szczególności zaś wtedy kiedy dwie akcje toczą się jednocześnie (przeplatają się) lub część zdarzeń poznajemy z retrospekcji. Wtedy określenie miejsca akcji musi być przyporządkowane konkretnym zdarzeniom lub wątkom. Najlepiej zacząć od wątku głównego do którego nawiązują wszystkie wątki poboczne. Miejsce akcji ma też niekiedy wartość symboliczną, która pomaga w poprawnej interpretacji utworu literackiego.

Czas

Czas w świecie przedstawionym może być: określony dokładnie, nieokreślony, nieokreślony, ale jesteśmy w stanie określić czas trwania całej akcji/wydarzeń. Określenie czasu akcji może polegać na dostarczeniu nam informacji o konkretnej dacie, w jakiej rozgrywa się dane wydarzenie, lub zakresu dat dla danych wydarzeń. Może to być czas określony, ale ogólnie np. początek dziejów, koniec świata, II wojna światowa (niesprecyzowany rok), średniowiecze, czas współczesny autorowi (dedukowany przez czytelnika z opisywanych zdarzeń). Możemy poznać dzień, ale nie znać roku, a także dowiedzieć się, że było to „bardzo dawno temu”. Trochę chaosu potrafi w tym temacie wprowadzić sama narracja, w której czas przeszły (najczęściej stosowany) może przeplatać się z czasem teraźniejszym stosowanym dla oddania dynamiki zdarzeń. Określenie czasu akcji może mieć znaczenie w kwestii interpretacji utworu literackiego. Jeśli dobrze odgadniemy o jakich czasach czytamy, cały utwór literacki może zyskać nowy ukryty sens.

Bohaterowie – czy narrator może być bohaterem?

Bohaterami utworów literackich zazwyczaj są ludzie, z wyłączeniem przypowieści o charakterze alegorycznym, bajek, baśni, czy mitów w których bohaterowie to zwierzęta, rośliny, zjawiska przyrodnicze, lub przedmioty. Bohaterem utworu literackiego może być także narrator, jeżeli narracja prowadzona jest w 1 osobie i możemy jednoznacznie stwierdzić, że narrator uczestniczy w wydarzeniach opisywanych w utworze literackim.

Wydarzenia, procesy, reguły prawa i przedmioty – pomocne, ale czemu?

Całokształt zdarzeń i procesów w utworze literackim, a także prawa i reguły, którym podlegają (czy działa na nich grawitacja? czy chodzą do szkoły? czy mają w domu telewizor? czy oglądają bajki Disneya? czy mają auto, a może jeżdżą wozem i nie mają w domu oświetlenia?) mogą nam podpowiedzieć w jakim czasie rozgrywa się akcja opisywanych zdarzeń. Dzięki znajomości historii, geografii i innych nauk możemy też zidentyfikować czy dana powieść ma charakter realistyczny, czy jest fikcją. Te wszystkie elementy pomagają nam poprawnie zinterpretować utwór literacki i przyporządkować go do odpowiedniego gatunku.

Nasilenie tego związku między światem rzeczywistym a światem przedstawionym w utworze literackim może być różne:

Grafiki w poście są mojego autorstwa. Każdy obrazek jest odnośnikiem do pełnowymiarowej grafiki. Możesz je bezpłatnie pobierać i używać ich do celów edukacyjnych. Możesz je nawet drukować. Nie możesz ich jedynie sprzedawać i udostępniać jako swoje. Jeśli udostępniasz, proszę podaj ich źródło. Dziękuję!